Weerstandsvermogen en risicobeheersing

De Gemeenschappelijke regeling Blink bestaat uit de 9 deelnemende gemeenten en een private partij, PreZero. In 2021 heeft de Gemeenschappelijke Regeling Blink een driejaarlijkse evaluatie uit laten voeren door Berenschot waarin is opgenomen dat er grote aanbestedingsrechtelijke risico’s kleven aan de huidige constructie. In de opgestelde evaluatie worden twijfels geuit over juridische, aanbestedingsrechtelijke, rechtmatigheid in Laag I, verhouding gemeenten en GR Blink, en laag II, verhouding GR Blink en PreZero en wordt geadviseerd dit verder te laten onderzoeken door een gespecialiseerde aanbestedingsadvocaat. De omvang van het risico is nog niet in te schatten, maar is substantieel.

De legesinkomsten voor de aanvragen omgevingsvergunningen bouw zijn sterk afhankelijk van het aantal grote bouwplannen. Dit is een risico voor het behalen van de baten, omdat de gemeente Deurne hier zelf geen invloed op heeft en afhankelijk is van derden. Om dit risico te verminderen, wordt jaarlijks voor de bepaling van de baten een inschatting gemaakt van het aantal grote plannen. Als de opbrengsten structureel achterwege blijven, worden de baten bijgesteld.

Op grond van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) kan de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) boetes opleggen van maximaal €20.000.000 of 4% van de wereldwijde jaaromzet. Afhankelijk van de omstandigheden van het geval (in hoeverre valt de organisatie iets te verwijten, heeft de organisatie aan haar zorgplicht voldaan etc.) kan die schade oplopen. Daarbij komen onderzoekskosten, herstel en juridische kosten. Vanaf 2021 zien we de boetes die de AP oplegt toenemen. De inschatting van het risico is gebaseerd op een boete van €600.000 die werd opgelegd aan de gemeente Enschede plus bijkomende kosten.

De effecten van de klimaatverandering uiten zich steeds vaker in weersextremen, zoals de overstromingen in Limburg als gevolg van overvloedige neerslag. Als gevolg van de staat van de bomen in onze gemeente, waarvan er vele aan vervanging toe zijn, bestaat het risico dat stormen, rukwinden of winterse neerslag terwijl de bomen nog in blad staan, bomen ontwortelen. Afhankelijk van de locatie kan dit leiden tot herstelkosten voor wegen, straatmeubilair, riolering en andere gemeentelijke eigendommen. Daarnaast ontstaat er tijdens warme en vooral droge zomers een toenemend brandgevaar, leidend tot verhoogde inzet van hulpdiensten, die deels ook door onze gemeente worden gefinancierd.

20% over de begrote huurinkomsten (€ 976.000): € 195.000;
een bedrag van € 100.000 voor overige risico’s, zoals onverwachte weersomstandigheden, brand, aantreffen van asbest enzovoorts.
Op basis van deze grove indicatie wordt een risico van € 295.000 per jaar ingeschat en wordt de kans van optreden tussen 25% en 75% (klasse 3) geschat. € 177.000 (60%) is hierdoor aangehouden als bedrag voor de risico’s van de vastgoedexploitaties.

ProRail heeft aangegeven aan de gemeente Deurne de aanbesteding stop te zetten indien het bestemmingsplan niet onherroepelijk is vóór de maand maart 2022. In 2022 is naar aanleiding van de ingediende beroepen in de Raad besloten om tegemoet te komen aan extra gevraagde maatregelen in het kader van verkeersveiligheid en geluid. Voor deze maatregelen is extra budget vrijgemaakt en de voorbereiding van de maatregelen heeft reeds plaatsgevonden. Dit heeft vooralsnog niet geleid tot het intrekken van de beroepen. Dit heeft tot gevolg dat in 2022 door Prorail is besloten om de aanbesteding en de aanleg van de tunnel uit te stellen. De effecten hiervan op de risicoparagraaf worden bij de begroting 2023 in beeld gebracht

Met ingang van 2015 zijn gemeenten op grond van de Wmo 2015, de Jeugdwet en de Participatiewet integraal verantwoordelijk voor drie decentralisaties in het sociaal domein. Tot het jaar 2018 ontving de gemeente voor het sociaal domein een aparte decentralisatie-uitkering; vanaf de begroting 2019 zijn deze gelden voor het overgrote deel opgegaan in de algemene uitkering en zijn daarmee niet meer apart gelabeld. In de begroting zijn de budgetten van het sociaal domein aangepast conform de prognoses die voorhanden zijn. Deze begrotingswijziging neemt echter niet alle risico’s weg en daarom is er een bruto risico opgenomen van € 2,0 miljoen.

Risico’s binnen het sociaal domein hebben betrekking op:
•   Het gaat om “open eind” regelingen;
•   Hervormingsagenda Jeugd (bestuurlijke afspraken tussen Rijk en VNG) en de mogelijk extra bezuinigingen
•   Bij jeugd kan een aantal partijen rechtstreeks verwijzen, zodat de gemeente geen invloed heeft op de kosten die uit die verwijzingen voortvloeien;
•   Instanties mogen tot 3 jaar na dato facturen sturen;

Dure begeleidingstrajecten en dure voorzieningen (woningaanpassingen), ook bij kleine aantallen, hebben grote invloed op het budget.
De bestaande risico’s worden gewaardeerd op 3, het netto risico bedraagt dan € 1,2 miljoen.
Binnen de herijking van het sociaal domein worden maatregelen voorgesteld om verdere stijging van de lasten te beperken. Als er geen maatregelen worden genomen, dan neemt het tekort de komende jaren alleen maar toe.

Sinds 2017 verplicht de gemeentewet om geld te reserveren om de openbare verlichting na afloop van de technische levensduur te vervangen. Het gaat hierbij om lichtmasten en armaturen. Het areaal lichtmasten en armaturen is in de afgelopen jaren verkleind door openbare verlichting te saneren (afgerond eind 2020). Momenteel wordt na de analyse van de staat van de lichtmasten en armaturen een vervangingsplan opgemaakt welke onderdeel wordt van het totale plan Basis op orde bij beheer openbare ruimte. Daaruit volgt zeker een vraag naar middelen. Hoeveel geld er nodig is en wanneer dit nodig is, is nu nog lastig te zeggen omdat onderdeel is van totaal plan. In deze risicoparagraaf wordt uitgegaan van een risico van 1,2 miljoen

Het grondbedrijf is financieel gezond. Risico’s binnen de grondexploitaties kunnen worden gedekt via de Algemene Reserve Grondexploitaties (ARG) en de te verwachten winsten.
Eind 2021 is 1 grondexploitatie afgesloten. Er lopen er daarna nog 14.
Op basis van de herrekening van actieve grondexploitaties neemt het risicoprofiel van de resterende portefeuille ten opzichte van een jaar eerder met circa € 0,5 mln. af. In totaal wordt een bedrag van circa € 3,4 mln. gereserveerd ter afdekking van deze risico’s. Daarom is het netto risico € 0.
De risico’s worden afgedekt met de ARG en/of te verwachten winstnemingen. Het grondbedrijf vangt de risico’s binnen de grondexploitaties in eerste instantie zelf op. De raad ontvangt de risicorapportage vertrouwelijk en onder geheimhouding.

Er is een klein risico dat de gemeente de BTW niet terug kan vragen óf moet storten in het Btw Compensatie Fonds (BCF)*.
Tot nu toe is er ieder jaar geld overgebleven in het BCF dat werd teruggestort naar de gemeenten. De provincie geeft daarom aan dat de verwachte teruggave structureel mag worden opgenomen. Het risico bestaat dat er een jaar komt dat het BCF niet voldoende is. Dan wordt er geen geld uitgekeerd of moet er zelfs geld toegevoegd worden. Nu het economisch goed gaat en er veel geïnvesteerd wordt, wordt er veel BTW gecompenseerd. De kans dat het BCF op het einde van het jaar op is, neemt hierdoor toe.
*Gemeenten declareren hun BTW op overheidstaken bij het BTW Compensatie Fonds (BCF). De rijksoverheid heeft een plafond aangebracht in de declaraties. Blijven de gezamenlijke gemeenten onder het plafond, dan wordt het verschil aan het fonds uitgekeerd. Wordt het plafond overschreden, dan moet er geld worden toegevoegd aan het BCF.

Attero heeft de MRE en de andere Brabantse gewesten een naheffing opgelegd voor de periode 2011 tot en met januari 2017. Er is een risico dat de gemeente Deurne een deel van de naheffing moet betalen. Het gaat over de overeenkomst voor de verwerking van het huishoudelijk restafval. Deze is gesloten tussen alle Brabantse samenwerkingsverbanden en het bedrijf Attero.
Over de periode 2015 – januari 2017 bestaat het risico dat er een naheffing volgt van € 14,5 miljoen. Deze naheffing geldt voor de MRE en de andere Brabantse gemeenten. Vooralsnog heeft het Nationaal Arbitrage Instituut (NAI) die naheffing als terecht beoordeeld. De Vereniging van Contractanten is het daar niet mee eens en heeft daarom een procedure aangespannen bij de Rechtbank om het NAI-vonnis te vernietigen. De uitspraak van de Rechtbank op deze procedure is vernietiging van het NAI-vonnis. Op basis hiervan wordt het door de MRE voorgeschoten deel van de naheffing (voor de 21 gemeenten) door Attero terugbetaald.

Als de Brabantse gemeenten een naheffing moeten betalen, dan volgt de vraag hoe deze verdeeld moet worden. Hier wordt na de gerechtelijke procedures naar gekeken. Er zijn namelijk nooit afspraken gemaakt over de verdeling van deze kosten over de gemeenten.
Over de periode 2011 – 2014 hoeven de MRE en de andere Brabantse gewesten en gemeenten geen naheffing te betalen. Dit is besloten door het NAI.

Eind juni 2021 heeft het gerechtshof bepaald dat de gemeenten de naheffing 2015-2017 niet hoeven te betalen. Inmiddels is Attero in cassatie gegaan tegen de uitspraak van de Rechtbank, vandaar dat het risico vooralsnog blijft bestaan.

Deurne heeft voor 2023 middelen gekregen om de tekorten op de jeugdzorg te verlagen. Voor Deurne is dit een bedrag van € 2.511.000. De beslissing over structurele toekenning is nog niet gemaakt. De verwachting is dat er na 2023 structureel extra geld beschikbaar komt van het rijk. De hoogte is echter onzeker. Het rijk heeft aangegeven dat 100% van het beschikbaar gestelde budget meerjarig doorgetrokken mag worden, met dien verstande dat de Hervormingsagenda Jeugd (welke nog niet definitief is) hierop gecorrigeerd dient te worden. De bedragen die Deurne de komende jaren mag meenemen zijn € 2.372.000 in 2024 aflopend naar € 1.507.000 in 2026.

De dienstverlening van de gemeente en levering van producten zijn volledig afhankelijk van gegevens en van goed werkende applicaties en systemen. Informatievoorziening is een kritieke succes- en productiefactor. Ontwrichting van de informatievoorziening en informatiebeveiliging zijn belangrijke bedrijfsrisico’s. Mogelijke gevolgen: gedeeltelijk of volledig stilvallen (voor langere tijd) van dienstverlening, datalekken, overschrijdingen van wettelijke termijnen en daarmee samenhangende kosten en imagoschade voor bestuur en organisatie, kosten voor noodprocessen om de dienstverlening te kunnen voortzetten en herstelacties voor de gevolgen.

Het hacken, afpersen van organisaties en het stelen en verkopen van persoonsgegevens vormen een wereldwijde criminele industrie waarin miljarden omgaan. De kans dat een organisatie in Nederland slachtoffer wordt neemt al jaren toe. In 2019 kroop de gemeente Lochem door het oog van de naald. In 2020 viel Hof van Twente helemaal stil na een cyberaanval. Zij waren maanden bezig om de draad weer op te pakken. Dichter bij huis viel Senzer in 2021 ten prooi aan digitale gijzeling door cybercriminelen. En tot slot werd op 1 april 2022 gemeente Buren slachtoffer.

Afhankelijk van de omvang van een cyberaanval en de effecten in de organisatie is een schade van meerdere miljoenen denkbaar. Het bedrag van €4 miljoen is gebaseerd op inmiddels bekend geworden schade bij van Hof van Twente. Gezien onze beveiligingsmaatregelen schatten we de kans gering. Dat betekent een dekkingsvereiste van 20% van de maximale schade (€ 500.000).

De uitbraak van COVID-19 (Corona) eind februari 2020 heeft een enorme impact op ons allemaal. De wereldwijde pandemie heeft voor ongekende omstandigheden gezorgd. Voor de aanpak van COVID-19 hebben we steeds gekeken wat we, aanvullend op de landelijke maatregelen van het Rijk, konden doen. Dit heeft veel beleidsterreinen van onze organisatie geraakt. Ook de toekomst omtrent COVID-19 blijft onzeker. We streven naar een zo adequaat mogelijke uitvoering van de landelijke en lokale maatregelen en naar zoveel mogelijk continuïteit van de reguliere werkzaamheden en van noodzakelijke (digitale) besluitvorming en hebben daarvoor de nodige interne maatregelen genomen.
Het corona overzicht over 2021 heeft een kostenpost laten zien van € 645 miljoen. Hoewel de ontwikkelingen er op dit moment goed uit zien, weten we niet hoe COVID-19 zich in de toekomst verder ontwikkelt. Daarom wordt er uit voorzichtigheid ook voor 2022 en 2023 rekening gehouden met een kostenpost en wordt het bruto risicobedrag op € 500 miljoen gewaardeerd. Dit risicobedrag is gebaseerd op schattingen, waarbij het jaar 2021 als uitgangspunt is genomen en we het risico voor 2022 en 2023 iets lager inschatten. De verwachting is dat het Rijk deze kosten (grotendeels) compenseert en daarom wordt er gerekend met risicowaardering klasse 5.

De algemene uitkering vanuit het Rijk wijzigt voortdurend. De financiële impact van door het Rijk genomen besluiten is voor de gemeente groot. De gemeente volgt het rijksbeleid nauwlettend. Op het moment dat de financiële consequenties duidelijk zijn, worden deze verwerkt in de begroting.

Het Rijk is bezig met een herverdeling van het gemeentefonds. Medio 2021 zijn de verwacht effecten voor de afzonderlijke gemeenten bekend gemaakt o.b.v. cijfers 2019. Voor Deurne lijkt het effect op de totale uitkering beperkt. Omdat er landelijk wel grote verschuivingen zijn, bestaat de kans dat het verdeelmodel nog aangepast wordt. Dit betekent voor Deurne een risico. Nog niets is zeker, ook niet of het Rijk de totale algemene uitkering gaat ophogen.
Ook de effecten van het woonplaatsbeginsel zijn nog niet bekend. Dit kan voor de gemeente Deurne nog negatieve effecten hebben.
Daarom wordt voor de risicowaardering klasse 5 aangehouden.

Het inkoopbureau heeft een analyse gemaakt van de nalevingsgraad van inkoopregels in gemeenten van 20.000-50.000 inwoners. Hieruit blijkt dat de nalevingsgraad uitkomt op 20-30%. Gezien het inkoopvolume van Deurne is de schatting is dat er bruto voor € 20 miljoen risico gelopen wordt. Dit betekent een waardering in klasse 3. Een waardering in klasse 6 ligt meer voor de hand. Dit omdat de gemeente interne controles uitvoert. Er ontstaat alleen een risico als de gemeente het inkoopbeleid niet volgt. Dit risico ontstaat bij inkopen die de organisatie zelf doet, zonder ondersteuning van Bizob. Wanneer inkooptrajecten zwak zijn en onvoldoende onderbouwd, kan dit leiden tot procedures waaruit schadevergoedingen voortkomen. Verder bestaat het risico op overschrijding van Europese aanbestedingsdrempels. Dit risico kan ontstaan bij het (stilzwijgend) verlengen van lopende overeenkomsten.

De gemeenteraad van Deurne heeft op 15 september 2020 besloten om garant te staan voor een door de staat verstrekte geldlening aan Ons Middelbaar Onderwijs (OMO).

Dit brengt een risico mee, maar het risico wordt ook beperkt door:

De gemeentelijke jaarlijkse bijdrage in de huisvestingskosten is juist bedoeld om de lening af te lossen. OMO is daardoor verzekerd van inkomsten om de lening terug te betalen.
De gemeente Deurne heeft het eerste recht van koop op de schoolgebouwen afgedwongen voor het geval de garantstelling wordt aangesproken of OMO wenst te verkopen. Ook dat geeft OMO de middelen om de lening af te lossen. Bovendien geschiedt betaling van de koopsom onder verrekening van hetgeen de gemeente op grond van de door haar ten behoeve van OMO verstrekte garantie aan de Staat heeft betaald.
OMO heeft een gezonde financiële positie.
Tot op heden zijn er nooit gemeentelijke garantstellingen ingeroepen voor door OMO aangegane leningen.
Door deze beperking van het risico wordt deze geschat 0%. De garantie en de geldlening zal jaarlijks gemonitord worden.

Voor het gebouw geldt een btw-herzieningstermijn van 10 jaar. Als binnen die 10 jaar blijkt dat het gebouw niet voor 90% btw-plichtig wordt geëxploiteerd, moet de btw van de nog lopende jaren worden terugbetaald. Deze periode van 10 jaar is geëindigd in 2018. Omdat de belastingdienst een verjaringstermijn hanteert van 5 jaar, blijft dit risico nog wel bestaan. De risico’s zijn in beeld en gewaardeerd op klasse 6.

De gemeente Deurne heeft de risico’s in beeld gebracht van ingediende (plan)schadeclaims, lopende procedures en geschillen, waarbij juridische zaken betrokken is. Deze bedragen zijn exclusief de risico’s van de grondexploitaties, omdat die worden opgevangen binnen de grondexploitaties.